موزه بروجرد

**********************

بخشهاي مسکوني شهر تاريخي بروجرد داراي خانه هاي قديمي با ارزشي است که از نمونه هاي بارز و زيباي معماري خانه هاي مسکوني گذشته محسوب مي شود. اين خانه هاي قديمي در قسمتهاي مختلف بافت قديم شهر صوفيان ، قدغون ، دودانگه ، يخچال که امروزه به ترتيب با نامهاي صفا، سعدي، جعفري و شهدا گفته مي شود پراکنده است. يکي از بخشهاي نسبتا سالم اماکن تاريخي خاندان طباطبايي است که عمدتاَ به صورت مساجد، مقابر خانوادگي و خانه هاي قديمي است که عموماَ در محله صوفيان که در اختيار اين سلسله بوده واقع شده اند.

از مقبره هاي قديمي که مورد توجه و احترام عموم قرار دارد، مي توان به مقبره ي حاج سيد محمد طباطبايي، مقبره ي حاج سيد جواد طباطبايي و مقبره حاج ميرزا محمود طباطبايي (حجه الاسلام) صاحب کتاب مواهب السنيه، اشاره کرد.

از خانه هاي قديمي متعلق به اين خاندان، مي توان به خانه هاي آقا بزرگ(حاج ميرزا محمود) خانه حضرت آيت ا... العظمي بروجردي، خانه مغيث الاسلام، خانه حاج آقا کمال الدين خانه حاج آقا افتخار الاسلام، خانه سلطان العلماء، خانه حاج آقا طاهر، خانة حاج آقا صدرزاده و خانة حاج آقا محمد احمدي طباطبائي(کبير) و ... اشاره نمود.

برخي ازاين خانه ها در سالهاي پيش مورد آسيب هاي جدي قرار گرفتند که از جمله آنها خانه حاج ميرزا محمود طباطبايي معروف به خانه آقا بزرگ است که قدمتي بيش از دويست سال دارد و در حقيقت منزل حاج سيد علي نقي(پدر حاج ميرزا محمود) بوده و از گذشته تا امروز به خصوص در روزهاي عزاداري ماه محرم، مورد توجه و بازديد عموم اهالي است که متاسفانه در دوران جنگ ايران و عراق، اين خانه مورد اصابت موشک قرار گرفت و بخش هايي از آن تخريب گرديد. در سالهاي پس از جنگ، خانه هاي مذکور توسط بازماندگان ايشان بازسازي و مجدداَ همان رونق سابق را بازيافته است. برخي خانه هاي ديگر نيز به طور کلي تخريب گرديده اند که از جمله آن ها مي توان به خانه مرحوم حاج سيد علي اصغر طباطبايي (سلطان العلماء) اشاره نمود، ولي خوشبختانه تعداد ديگري از اين عمارت ها به همان صورت قديم باقي مانده اند که يا در مالکيت نوادگانشان است و يا در اختيار سازمان ميراث فرهنگي قرار گرفته و جزو آثار ملي به ثبت رسيده اند.

مشخصه بناي موزه

بناي تاريخي که با نام خانه حاج آقا کمال الدين نبوي طباطبايي(خانه فرهنگ سابق دربروجرد) درفهرست آثار ملي با شماره 3766 به ثبت رسيده است و مربوط به حدود 180سال پيش است که در طول اين سالها دستخوش تغييرات و مرمت هاي فراوان شده است، بنا همانند بسياري ديگر از خانه هاي ساخته شده به سبک وسياق خود در محدوده بافت تاريخي بروجرد متعلق به دوره قاجاريه است که در برخي قسمتها الحاقات ايجاد شده چه به صورت احداث فضاها و يا انجام مرمت هايي در سطوح متفاوت در سالهاي بعد تا به امروز صورت پذيرفته است.

درون گرايي و احترام به حريم خانواده از خصوصيات منحصر به فرد معماري اصيل ايراني است که اين بنا نيز يکي ازنمونه هاي بارزاين موضوع مي باشد. براي دسترسي به فضاي داخلي بنا باعبوراز دالاني به حياط دلگشاي آن مي رسيم. گرداگرد حياط به جز نمايي بخش اصلي به فرم طاقنما همراه با تزئينات متنوع آجرکاري و کاشي معقلي شکل گرفته است. بنا شامل سه طبقه ساختمان، حياط اندروني و داراي ورودي حياط است که تمامي طبقات به صورت قرينه مي باشد که با استفاده از عناصر پنج دري، ارسي و درب و پنجره هاي ساده از يکديگر متمايز مي گردند .

طبقه همکف داراي دو شبستان در طرفين است که در کنار هرکدام دو فضاي طويل با عرضي کم وجود داشته و در نهايت فضاي شاه نشين مانند در مرکز آن شکل گرفته است.

وجود اين فضاي شاه نشين در دوبخش به صورت اندروني وبيروني عينا در دو طبقه فوقاني ديگر و با اندکي تغييرات تکرار شده است

با اين تفاوت که پله کانهايي در دو سمت که به راه رو و راه پله هاي داخلي منتهي مي شود(که در قديم به صورت چايخانه بوده است)

فضاهاي مرکزي شاه نشين را از اطاق جانبي متمايز مي سازد.

اطاقهاي جانبي در طبقه اول داراي ارسي هايي مزين به شيشه هاي ريز رنگي است. اما زيباترين بخش اين بنا ي تاريخي فضاي مرکزي شاه نشين طبقه اول است که قسمتهاي اندروني و بيروني آن نيز با ارسي هايي سه لنگه از هم جدا شده اند. و در قسمت جلويي پنج دري با شيشه هاي رنگي که در قسمت بالا طرحي از خورشيد است وجود دارد.

تزئينات نقاشي با طرح هايي متنوع بر روي ديواره شومينه، سقف هاي گچي وسقف قاب کاري چوبي اجرا گرديده که در قسمتي از نقاشي که بر روي شومينه يکي از اطاقها اجرا گرديده تاريخ شوال 1304 قمري ديده مي شود که توسط استاد نعمت ا... نقاش، (نقاش معروف بروجردي) در حدود 3 سال مصور شده است.

تغييرکاربري به موزه

نظر به اينکه شهر بروجرد شهري است با قدمت بسيار طولاني و تمدني کهن و با توجه به اينکه موزه اي در اين شهر براي معرفي هرچه بيشتر اين تمدن کهن وجود نداشته است لذا شهرداري بروجرد ضرورت ايجاد يک موزه براي معرفي اين تمدن کهن را الزامي دانست و در اواخر سال 1384 توسط شرکت مطالعات و مرمت گنبد و مينا براي آماده سازي فضاي موزه اقدامات اوليه را آغاز نمود. همچنين طي فراخواني در سطح شهر براي جمع آوري اشياء قديمي از مردم کمک خواست که با استقبال مردم از اين امر اشياء موزه تا حدودي گردآوري شد همچنين با کمک ميراث فرهنگي استان تعدادي از اشياء از موزه افلاک به بروجرد اهداء شد و در آخر تعداد زيادي از اشياء توسط شهرداري براي موزه از شخصي خريداري شد . شايان ذکر است که کليه اشياء به دست آمده مربوط به اواسط و اواخر دوره قاجار، دوره پهلوي و معاصر مي باشد.

با گذري به متون ديني وتاريخي اهميت توجه به زندگي گذشتگان رابه عنوان ملاک هايي از رهيابي به افقي روشن براي آينده و زندگي موفق تر مي توان دريافت.

هدف شهرداري از راه اندازي موزه از چند سو حايز اهميت است: نخست پايدار ماندن اين امانت براي نسل جوان و نسل هاي آتي و از سوي ديگر تصويري آشنا از زندگي در شهر بروجرد در گذشته اي نه چندان دور براي معرفي فرهنگ وتاريخ گذشتگان.

با توجه به اين نکات شهرداري بروجرد بناي حاضر را که تحت تملک شهرداري مي باشد ،با توجه به اين که خود بنا يک اثر تاريخي مي باشد براي ايجاد يک موزه تاريخي مناسب دانست و براي راه اندازي آن اقدامات اوليه را جهت انجام داد.

تغيير کاربري خانه فرهنگ به موزه شهرداري بروجرد

با مشخص شدن شرکت مطالعات و مرمت گنبد و مينا به عنوان مجري اين طرح عمليات طراحي و اجراي آن از اواخر سال 1384 آغاز گرديد. عمليات هاي صورت گرفته به شرح زير مي باشد:

-حذف الحاقات و يافتن اجزا و عناصر بنا در زير لايه ها (مانند طاقچه و شومينه)

- برداشتن پله کان ناهمخوان راه پله غربي واجراي دوباره آن براساس طرح اصلي نمونه دربخش شرقي بنا

- انجام مطالعات ساختاري و نوع کاربري فضاهاي داخلي و خارجي

- متناسب نمودن فضاهاي موجود جهت کاربري موزه اي

- انجام رنگ آميزي ديواها، سقف ها، درب ها و پنجره ها

- اجراي کف فرش سراميک متناسب با طرح اصيل بناي تاريخي

- طراحي سيرکولاسيون (شامل طراحي مسير بازديد کننده)

- طراحي و اجراي محل و شيوه نمايش آثار

- طراحي و اجراي نورپردازي و تغيير سيستم برق رساني

- نصب پرده هاي متناسب با محيط و کنترل کننده نور طبيعي

- طراحي و اجراي سيستم امنيتي موزه شامل: نصب و راه اندازي سنسورهاي حرکتي در مبادي فضاهاي داخلي ، سنسورهاي هشدار دهنده اطفاء حريق

صنايع دستي موجود در موزه

اين صنايع شامل سماورها، تنگ ها ، سيني ها، قوري ها ، قابهاي استکان و ليوان ، آفتابه لگن ، منقلدان ، شيريني خوري، ميوه خوري، گلدان، چراغهاي گردسوز و زنبوري و ... که جنس آنها از مس و برنج و ورشو مي باشد که تعداد زيادي از آنها به دست هنرمندان نام آور و تواناي بروجرد قلمکاري شده است موجود مي باشد.

همچنين تعدادي لباس محلي ، يک چادر عروس که مربوط به دوره قاجاريه است ، چندين صندلي دست ساز ساخت بروجرد (همانطور که در بالا اشاره شد، در قديم شهر بروجرد يکي از مراکز ساخت تخت و صندلي بوده است)، چندين عکس که مربوط به بيش از 80 سال پيش است و عکس هايي از شهر بروجرد و نحوه پوشش آنها در سال 1332 قمري ، اسناد خطي مالکيت وعقد نامه ازدواج، کفگيرهاي چلنگري ، 3 درب چوبي زيباي قديمي ، شمشير ، ساطور ، نقشه اي از شهر بروجرد در دوره قاجاريه که توسط روسها تهيه شده است، چندين کتاب خطي وچاپي که شامل مفاتيح، رساله، 60 پاره قرآن، کتاب شعر حماسي حمله حيدري، ترجمه قرآن، چراغ هاي قديمي صندوقچه ها (يخدان) سکه و زيور آلات شامل )گردنبندهاي نقره و سنگي، دستبند، پابند، انگشتر، گل کيف، پيشاني بند و...) قفل هاي فولادي دست ساز قديمي، سفال هاي و خمره ها که جهت ترشي، آرد و حبوبات استفاده مي شده است و ... وجود دارد.

مفاخر، هنرمندان و شاعران و مجتهدين بسياري مانند آيت ا.. بروجردي، حاج مولي اسد ا.. مجتهد بروجردي، حاج ميرزا محمود بروجردي، حاج ميرزا محمود طباطبايي صاحب کتاب مواهب السنيه،دکتر عبدالحسين زرين کوب ، دکتر سيد جعفر شهيدي، صامت بروجردي، مهرداد اوستا، عبدالمحمد آيتي و فرزانگان ديگري که از قديم تا به امروز در بروجرد بوده اند اميد است با همکاري مسئولين بتوان آثاري از اين نام آوران جمع آوري و در موزه به نمايش گذاشت .

شايان به ذکر است که موزه شهرداري در عين حال تنها موزه موجود در بروجرد مي باشد و بازديد از موزه رايگان مي باشد . تعداد اشياء موجود در موزه حدود900 قلم مي باشد که کليه اشياء داراي شناسنامه مي باشند

تعداد بازديد کنندگان به طور ميانگين روزانه حدود 40 نفر مي باشد که اين آمار در روزهاي تعطيل و اعياد چندين برابر مي باشد آنچنانکه در 12 روز از عيد سال 1387 تعداد بازديد کنندگان به حدود 3600 نفر و در نوروز 1388 به 7500 نفرو در نوروز 89 به 9000 نفر و نوروز 1390 به 13500 نفر رسيد.